Plea to acquire papers of Bhagat Singh’s trial from Pakistan - The Hindu
Plea to acquire papers of Bhagat Singh’s trial from Pakistan
.jpg)
India must at least obtain digital copies of documents held in Lahore archives, says Prof. Chaman Lal.
A former senate member of Punjab University and honorary advisor, Bhagat Singh Archives and Resource Centre, Delhi Professor Chaman Lal has urged the Punjab government to take up the issue of acquiring files relating to the court cases of Bhagat Singh presently at the Punjab Archives in Anarkali tomb, Lahore in Pakistan.
Professor Lal, in a letter to Chief Minister Amarinder Singh through Finance Minister Manpreet Singh Badal, has pointed out that it is well known that Punjab Archives in Anarkali tomb in Lahore (Pakistan) has many files relating to the court cases of Bhagat Singh. “Its numbers were mentioned from 135 to 165. Scholars, including me, visiting this archive have not been shown these files. However, situation has now changed for the better. On March 23, 2018, for the first time Lahore archives held a month-long exhibition of more than 200 items from the Bhagat Singh files. There was a plan to digitize these files,” he wrote.
He added that in a latest book on The Execution of Bhagat Singh by Barrister Satvinder Juss, Professor of Law at Kings College London, has for the first time produced the details of 160 files relating to Bhagat Singh’s case.
“Barrister Satvinder Juss as British scholar was given access to these all files, and he made liberal use of the resources of these files in his book published in 2021 from London and New Delhi. I think it is Indian Punjab’s moral duty to acquire the copy of these files digital as well as photocopy, if not original. It is also Pakistani Punjab’s moral responsibility to happily share these files with their Indian Punjab government,” Prof. Lal wrote.
Professor Lal said it is a happy situation that Pakistan is preserving legacy of Bhagat Singh in a proper manner and allowing even foreign scholars to consult these.
“But this is as much a fact that Bhagat Singh enjoys a special status in India and especially in Indian Punjab as their most beloved revolutionary hero. So, it is most appropriate that after 74 years of Partition and almost nine decades of Bhagat Singh’s execution, the records of Bhagat Singh case files are kept in one of important archives of Indian Punjab, in some University or State archives. I hope that Punjab government will immediately set in motion the official communication with Pakistan to acquire these most valuable historic records, which includes many unrevealed aspects of Punjab history as it includes thousands of pages of documents, photographs and other material,” he added.
चंडीगढ़: शहीद भगत सिंह से जुड़े कागजात पाकिस्तान से भारत लाने की मांग
भगत सिंह आर्काइव एंड रिसर्च सेंटर के सलाहकार का कहना है कि शहीद-ए-आजम भगत सिंह के कागजात पाकिस्तान के पास हैं जिन्हें भारत लाना बहुत जरूरी है. उनका कहना है कि इससे इतिहासकारों को भारत की आजादी से जुड़ी बहुत सारी जानकारियां सामने लाने में मदद मिलेगी.
चंडीगढ़: 15 अगस्त, 1947 को जब भारत-पाकिस्तान का बंंटवारा (India-Pakistan Partition) हुआ तो बहुत सारी चीजें थीं जो पाकिस्तान में ही छूट गईं. उनमें कुछ भारत के इतिहास से जुड़े खास घटनाओं के कागजात भी थे, जिन्हें हम नए बने भारत देश में ला नहीं सके. ऐसे में अब उन कागजातों को दोबारा पाकिस्तान से भारत लाने की मांग उठ रही है.
चंडीगढ़ के रहने वाले प्रोफेसर चमनलाल दिल्ली में भगत सिंह आर्काइव एंड रिसर्च सेंटर (Bhagat Singh Archive and Research Center) के सलाहकार हैं और इनकी मांग है कि भगत सिंह पर अंग्रेजों ने दो बड़े मुकदमे दर्ज किए थे. एक था दिल्ली सेंट्रल असेंबली में बम फेंकने का मामला (Bomb Blast in Delhi Central Assembly Case) जिसमें भगत सिंह को उम्र कैद की सजा सुनाई गई थी. दूसरा मामला लाहौर कॉस्प्रेन्सी का था किस ने उन पर सांडर्स की हत्या (Sanders Murder Case) का आरोप लगा था.
प्रोफेसर चमनलाल का कहना है कि ये कागजात पाकिस्तान के पास हैं जिन्हें भारत लाना बहुत जरूरी है. प्रोफेसर चमनलाल ने इस बारे में पंजाब के मुख्यमंत्री कैप्टन अमरिंदर सिंह (Punjab Chief Minister Captain Amarinder Singh) को भी चिट्ठी लिखी है. जिस की कॉपी को केंद्र सरकार भी भेजा गया है. इस बारे में ईटीवी भारत हरियाणा की टीम ने भी प्रोफेसर चमनलाल से खास बातचीत की.
ये पढ़ें- कारगिल विजय दिवस: अचूक था शहीद जाकिर हुसैन का निशाना, पाकिस्तानी सिपाही की आंख में मारी थी गोली
प्रोफेसर चमनलाल ने बताया कि पाकिस्तान में भगत सिंह पर दर्ज इन दोनों मुकदमों की जुड़े कई फाइलें पड़ी हैं दस्तावेजों की संख्या काफी ज्यादा है. पाकिस्तान में ना सिर्फ इस मुकदमे से जुड़े दस्तावेज (Bagat Singh Legal Documents) बल्कि भारत की आजादी से जुड़े जरूरी दस्तावेज और भगत सिंह की बहुत सी चिट्टियां भी पड़ी है. जिन्हें भारत लाया जाना बेहद जरूरी है.
प्रोफेसर चमनलाल का मानना है कि अगर यह सभी दस्तावेज भारत आ जाते हैं तो इतिहासकारों को भारत की आजादी से जुड़ी बहुत सारी जानकारियां सामने लाने में मदद मिलेगी. प्रोफेसर चमनलाल ने बताया कि अभी तक पाकिस्तान की ओर से इन दस्तावेजों को कभी सार्वजनिक नहीं किया गया, लेकिन पिछले कुछ सालों से पाकिस्तान कुछ दस्तावेजों को स्कॉलर्स के लिए मुहैया करवा रहा है. जिससे थोड़ी बहुत जानकारियां भी सामने आ रही है.
ये पढ़ें- कारगिल विजय दिव
प्रोफेसर चमनलाल के मुताबिक लंदन में रह रहे भारतीय सुरेंद्र सिंह ने एक किताब भी लिखी थी. इस किताब के लिए जरूरी जानकारी जुटाने के लिए जो पाकिस्तान भी गए थे, जहां उन्हें थोड़ी बहुत जानकारियां मिल पाई. इसके अलावा उन्होंने खुद भी कई किताबें लिखी हैं जिसमें भगत सिंह को लेकर कई बातों का जिक्र किया गया है.
चमन लाल ने बताया कि भगत सिंह पाकिस्तान में भी भारत की तरह एक हीरो हैं, लोग वहां भी उनसे प्यार करते हैं. इसलिए पाकिस्तान किसी भी कीमत पर भगत सिंह से जुड़े दस्तावेजों को भारत को नहीं सौंपेगा, लेकिन कम से कम उन दस्तावेजों की कॉपी तो भारत ला ही सकता है. उन्होंने कहा कि भारत की आजादी को 75वां साल लगने वाला है, लेकिन आज तक किसी भी सरकार ने इन दस्तावेजों को भारत लाने की कोशिश नहीं की.
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੂਟ ਤੇ ਘੜੀ ਅੱਜ ਵੀ UP ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਚਮਨ ਲਾਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ 160 ਕੇਸ ਫਾਈਲਾਂ ਭਾਰਤ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਰਾਹੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਹੈ
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਚਮਨ ਲਾਲ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਡੀਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਰਕਾਈਵ ਅਤੇ ਰੀਸੋਰਸ ਸੈਂਟਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਨਰੇਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਫਾਇਲਾਂ ਭਾਰਤ ਮੰਗਵਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਅਨਾਰਕਲੀ ਮਕਬਰੇ ਵਿਚਲੇ ਪੰਜਾਬ ਆਰਕਾਈਵ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ 160 ਕੇਸ ਫਾਈਲਾਂ ਪਈਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ-
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਾਈਲਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ 135 ਤੋਂ 165 ਤੱਕ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੇਰੇ ਸਣੇ ਹੋਰ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਆਰਕਾਈਵ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਈਲਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਤੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸਾਂਝੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।"
ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਕਲੰਕ ਕਿਉਂ
ਪ੍ਰੋ. ਚਮਨ ਲਾਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਨੂੰ ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ-
ਹੁਣ ਹਾਲਾਤ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। 23 ਮਾਰਚ 2018 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਆਰਕਾਈਵ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਗਾਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੁਲਦੀਪ ਨਈਅਰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਉਦੋਂ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ (ਤਤਕਾਲੀ) ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੋਸਤ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਫਾਈਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਵਾਈ ਸੀ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੁੱਤ 'ਤੇ ਹੋਇਆ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਦਲੀਲਾਂ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਕੇ ਫਾਈਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ, ਇਸ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਅਮਲ ਹੋ ਨਾ ਸਕਿਆ।
ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ ਰਾਣਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਫੇਰੀ 'ਤੇ ਆਏ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਪੰਜਾਬ-ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਪਰ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਫ਼ੈਸਲੇ, ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੇਸ ਅਦਾਲਤੀ ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬੈਰਿਸਟਰ ਸਤਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਐਕਜੀਕਿਊਸ਼ਨ ਆਫ ਭਗਤ ਸਿੰਘ' ਵਿੱਚ 160 ਫਾਈਲਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰ ਵਾਲੇ ਪੰਨੇ ਨਾਲ ਨੱਥੀ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਬੀਬੀਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਐਂਡਰਾਇਡ ਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਇੰਝ ਲੈ ਕੇ ਆਓ:
End of YouTube post, 1
ਪ੍ਰੋ. ਚਮਨ ਲਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਾਈਲਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਕਾਪੀ ਨਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਫੋਟੋ ਕਾਪੀ ਸਣੇ ਡਿਜੀਟਲ ਕਾਪੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੀ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ।
ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਸ ਜਤਾਈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤੁਰੰਤ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ, ਲਾਹੌਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਾਧੇਗੀ।
